Submenu

Rondreis door de Baltische staten (juli/augustus 2010)

Landeninfo van Baltische staten:

Estland / Letland / Litouwen

Bevolking

Estland heeft een oppervlak van 45.000 km² (1,1 maal Nederland, 1,4 maal Belgie). Het land heeft 1,4 miljoen inwoners waarvan 68 procent Esten en 26 procent Russen. Daarnaast kleine groepen Oekraïners, Wit-Russen en Finnen. Esten voelen zich met hun taal en culturele verwantschap met de Finnen eerder Scandinaviërs dan Balten.

Letland heeft een oppervlak van ongeveer 64.589 km2 (1,5 maal Nederland). Er wonen 2,3 miljoen inwoners waarvan 59 procent Letten en 28 procent Russen. Daarnaast Wit-Russen, Oekraïners, Polen en Litouwers. Nog meer dan in de buurlanden heeft de russificatie politiek voor een grote instroom gezorgd van Russen, Wit-Russen en Oekrainers. Het gevolg is dat de helft van de bevolking Russisch of Russisch sprekend is en er zelfs in de hoofdstad Riga en andere steden net iets meer Russen dan Letten wonen. De aanwezigheid van de grote Russische minderheid leidt regelmatig tot spanningen. Voor de Russen is het niet makkelijk de Letse nationaliteit te verwerven, velen hebben nog een Russisch paspoort of zijn stateloos.

Litouwen heeft een oppervlak van 65.200 km2 (1,6 maal Nederland, 2 maal België). Van de 3,4 miljoen inwoners zijn er 84 procent Litouwers, 7 procent Russen en 6 procent Polen. Daarnaast kleine groepen Wit-Russen en Litouwers. Na de onafhankelijkheid in 1991 hebben de Litouwers de minderheden de mogelijkheid geboden de Litouwse nationaliteit aan te nemen waardoor het aantal buitenlandse paspoorthouders lager is dan in de beide andere landen. Daarnaast waren er veel Litouwse communisten die met de Russen samenwerkten en de Russen buiten de deur wisten te houden.

De bevolkingsgroei is in alle drie de landen laag, in Letland is er zelfs een negatieve groei van 0,7 procent. Deze negatieve groei zal in de toekomst voor de nodige problemen zorgen zoals vergrijzing, tekort aan arbeidskrachten en onbetaalbare pensioenen. Een andere reden van de dalende bevolkingsomvang is het hoge sterftecijfer onder jongeren als gevolg van chronisch alcoholisme, auto ongelukken en zelfmoord.
De Baltische landen zijn alle drie zeer dunbevolkt. Meer dan de helft van de inwoners woont in de steden. De tegenstelling tussen stad en platteland is erg groot. Op het platteland ontbreekt het aan voldoende infrastructuur zoals scholen, wegen en winkels. De harde wintermaanden en de beperkte mogelijkheden om landbouw te bedrijven nodigt de jeugd niet echt uit om te blijven. Ook het generatieconflict tussen de traditionele opvattingen en moderne tijd draagt ertoe bij dat jongeren weinig toekomst zien op het platteland. De steden daarentegen zijn trekkers geworden van de economische vooruitgang.

Landschap

Estland, Letland en Litouwen zijn overwegend vlakke landen met uitgestrekte merengebieden, ontelbare rivieren en beken, moerassen en uitgebreide wouden. In het oosten liggen druppelvormige heuvels (150 tot 300 meter) die tijdens de ijstijd zijn gevormd. Uit die tijd stammen ook de grote zwerfkeien die je vooral in Estland tegenkomt. De hoogste berg van de Baltische Staten ligt in het zuidoosten van Estland, Suur Munamagi, met een hoogte van 318 meter. Letland moet het doen met een berg van 311 meter hoog en Litouwen met een van 294 meter.Voor de kust van Estland liggen ongeveer 1500 eilanden, deze eilanden maken ongeveer tien procent van het Estse grondgebied uit. De kust van Estland bestaat uit zand- en kiezelstranden en hier en daar kliffen van zo’n 50-75 meter hoogte. De eilanden en rotspartijen zijn de plek voor zeehonden en hun jonkies. Ze bieden bescherming en voedsel. Letland en Litouwen hebben geen enkel eiland. De kust van deze beide landen kenmerkt zich door zandstranden. In de herfst trekken de Esten, Letten en Litouwers massaal de bossen in om allerlei soorten bessen, paddestoelen en geneeskrachtige kruiden te verzamelen. Ze zijn trots op hun natuurlijke rijkdommen en kennen de natuur door en door.

Gewoonten en gebruiken

Een eerste kennismaking met de bewoners van de Baltische landen verloopt meestal wat formeel en terughoudend. Beleefdheid en respect scoren hoger dan in Nederland. Ga je bij iemand thuis op bezoek dan is het normaal je schoenen uit te doen. En een hand geven over de drempel brengt ongeluk. Tegelijkertijd zijn de mensen open en direct en kun je zonder veel plichtplegingen tot zaken komen. Bij het zakelijke kennismaken met vrouwen is het de man die daartoe initiatief neemt.
Meer informatie over culturele verschillen en omgangsvormen vind je in TE GAST IN Baltische landen (te bestellen via www.tegastin.nl).

Eten en drinken

De Baltische keuken is overwegend een stevige boerenkost keuken. Ieder land en streek heeft haar eigen specialiteiten die oorspronkelijk ontstaan zijn doordat men afhankelijk was van wat het land in welk seizoen opbrengt. Zomer- en wintergroenten, bessen, vruchten en paddestoelen. Daarnaast bestaan er nog steeds verschillende technieken om voedsel te conserveren. Wecken in glazen potten, zouten van vlees en in zuur leggen van kool en augurken en op alcohol zetten van bessen en vruchten. Deze keuken uit grootmoeders tijd is langzaam aan het verdwijnen omdat overal op het platteland supermarkten komen waar je alle levensmiddelen kunt kopen. In de grote steden zie je tegenwoordig restaurants die gerechten uit grootmoeders keuken (zult, bloedworst en balkenbrij) op de menukaart hebben staan.
In Litouwen draait alles om de aardappel. Zeppelini zijn ballen van geraspte aardappelen die gevuld zijn met vlees en altijd en overal heb je de keuze uit verschillende soorten aardappelpannenkoeken. De koude rodenbieten soep is een echt zomergerecht en in alle drie de landen verkrijgbaar. Sriubalyne is een traditioneel gerecht uit haringkoppen dat alleen tijdens de vastentijd op tafel komt. In het zuiden van Litouwen serveert men brood dat gemaakt wordt van koolbladeren.
In de Letse keuken zijn dille en kummel de belangrijkste kruiden. Aan brood, kaas en zuurkool wordt altijd kummel toegevoegd en een salade wordt nooit zonder dille klaargemaakt. Een soort kikkererwten met spek en uien of maizes zupa, een broodsoep met een dipje zure room, zijn geliefde tussendoortjes.
De Esten zijn dol op bloedworst, wild en gerookte ham. Kilu is een met speciale kruiden ingemaakte soort haring die op een stuk zwart brood met een gekookt ei wordt geserveerd. Mulgikapsat is zuurkool met parelgerst en stukjes vlees.
Behalve restaurants met traditionele, lokale gerechten vind je in alle drie de landen een ruim aanbod aan restaurants met een internationale keuken.

Bier is een favoriete en zeer betaalbare drank in alle drie de landen. Vaak wordt het geserveerd per halve liter. Kwass (Kali in Estland) is een typisch drankje dat in heel Oost-Europa werd gedronken en wordt gemaakt van gerst, roggen en malt. Ook sterke drank zoals Black Balsam, een Letse kruidendrank met een alcoholpercentage van vijfenveertig procent, is populair. En natuurlijk wodka, de drank in het oosten en noorden van Europa. Wodka is een Slavisch woord, een verkleinwoord van woda (water), dat letterlijk betekent watertje. Met terviseks (Estland), uz veselibu (Letland) en sweikata (Litouwen) breng je een toost uit op de gezondheid van je gastheer bijvoorbeeld. Wanneer je elkaar beter kent, is het gebruikelijk elkaar daarbij recht in de ogen te kijken.
Het kraanwater is van redelijke kwaliteit maar het smaakt anders. Door de verouderde leidingsystemen kan er wat roest in het water zitten waardoor het water soms een roodbruine kleur heeft. Flessenwater is overal te koop.

Feestdagen

Naast nieuwjaar, Pasen en Kerstmis kennen alle drie de landen hun eigen nationale semi-officiële en andere christelijke feest- en herdenkingsdagen.

Estland: Onafhankelijkheidsdag, Verklaring van 1918 (24 februari); Dag van de Arbeid (1mei); Feest van midzomernacht (23/24 juni); Dag van de Overwinning, slag in 1919 (23 juni) en Herwinning van de Onafhankelijkheid in 1991 (20 augustus).

Letland: Dag van de Arbeid (1mei); Moederdag; Herdenking voor de slachtoffers van de sovjetdeportatie s in 1941 (14 juni); Midzomernacht (Ligo) (23 juni); Herwinning van de Onafhankelijkheid in 1991 (21 augustus) en Proclamatie van de Republiek 1918 (18 november).

Litouwen: Onafhankelijkheidsdag 1918 (16 februari); Herdenking van Onafhankelijkheid 1990 (11 maart); Moederdag; Hemelvaart; Dag van Rouw en Hoop ter herinnering aan de deportaties in 1948 (14 juni); Dag van de Staat (6 juli); Zwarte Band Dag: de herdenking van het Molotov-Ribbentrop pact in 1939 waarbij de Baltische Staten binnen de sovjetinvloedssfeer toebedeeld (23 augustus) en Allerheiligen (1 november).

Ligodag is het Letse feest van de zonnewende, het voorchristelijke midzomernachtfeest, dat officieel twee dagen gevierd wordt maar waarvoor iedereen liefst een week vrij neemt. Pas vanaf eind jaren tachtig mocht het feest in alle vrijheid gevierd worden. De Russen hadden de nationale feestdag niet verboden maar met Ligodag kreeg men officieel geen vrij, net als met Kerstmis. Het ligofeest vier je eigenlijk ’s nachts, na zonsondergang, wanneer kampvuren moeten voorkomen dat het donker wordt tijdens de kortste nacht van het jaar. Ligo betekent bloei, maar ook het golven van grasvelden en korenvelden die bewegen op de wind. Die nacht verzamelen de mensen weidebloemen en grashalmen, die dan schijnbaar magische werking hebben.De mannen dragen kransen van eikenbladeren in het haar en de vrouwen bloemenslingers. Ook huizen, boerderijen en het vee worden ermee versierd. Bij het eten wordt Jânikaas (kummelkaas) geserveerd en er wordt veel zelf gebrouwen gestebier gedronken.

Naast de formele, christelijke dodenherdenking op 1 november eren de Letten hun doden het liefst in de hooimaanden juli en augustus. De graven van alle overleden familieleden worden versierd met bloemen. Iedereen doet mee ook verre ooms en tantes. Er wordt niet, zoals bij de Russisch-orthodoxe gelovigen, gegeten en gedronken op het graf, maar men zit er in alle rust in zondagskostuum een paar uur bij elkaar. Daarna wordt er koffie gedronken bij familie in de buurt, vaak het geboortedorp van de ouders en grootouders. Bij die gelegenheid wordt de kinderen alles verteld over de familiegeschiedenis. Of worden oude klasgenoten opgezocht. Ieders deur staat die dag open.

Met oud en nieuw vieren komen er in Letland twaalf gerechten op tafel als symbool voor de twaalf maanden van het nieuwe jaar. Bekende gerechten zijn de veenbessen, die vrouwen moeten eten om mooi en gezond (met rode wangen) te blijven, honing dat staat voor voorspoed in het nieuwe jaar en kikkererwten met gebakken uitjes en spek. De erwten moeten voor middernacht gegeten worden, want ze verzinnebeelden de tranen die men in het oude jaar wil achterlaten. De mannen eten vis, vooral karpers. De zilverachtige schubben worden gedroogd en bewaard in de portemonnee, als een belofte voor het geld dat men tegemoet kan zien.

Klimaat

De kustgebieden aan de Oostzee hebben veel weg van een zeeklimaat, landinwaarts zie je de kenmerken van een landklimaat: droger, warmer in de zomer en kouder in de winter. De (korte) zomers zijn aangenaam, waarbij de temperaturen kunnen oplopen tot rond de 25° C. 's Winters kan het erg koud zijn met temperaturen ver onder nul, in januari zelfs tot min10 graden Celsius. Door de noordelijke ligging zijn de dagen in de zomer erg lang. In juni gaat de zon nauwelijks onder en in augustus is het om 22.30 uur nog licht. 

De aangenaamste perioden zijn de lente en de vroege herfst. Houd er echter wel rekening mee dat dan soms flink kan regenen. 

Religie

Sinds de onafhankelijk in 1991 mogen mensen weer in alle vrijheid hun godsdienst beleven. In Estland is 14 procent van de bevolking Luthers en 13 procent Russisch-orthodox. In Letland is men vooral Luthers (58 procent), maar er zijn ook katholieken (24 procent) en Russisch-orthodoxen. In Litouwen zijn de meeste gelovigen rooms-katholiek (79 procent).

Tijdens de sovjetoverheersing werden alle geloofsuitingen zoveel mogelijk onderdrukt. Kerken en kloosters werden gesloten en geestelijken gedeporteerd. In die tijd trokken de mensen zich vaak terug in het bos. Ze bouwden er kleine kapellen ter ere van Maria die versierd werden met symbolen uit het oude natuurgeloof. Nog steeds neemt het oude volksgeloof een belangrijke plaats in. Volgens de overlevering is de mens een deel van de natuur. Vaak hoor je daarom ook uitspraken als de natuur kan zonder de mens overleven, de mens niet zonder de natuur. Naast hun geloof in de christelijke kerk, geloven veel mensen op het platteland in een hogere macht. Vergroeide bomen, bronnen of dieren zoals ooievaars en raven zijn daar tekenen van. Letten en Litouwers zijn trots op hun stenen en eren deze ook. In veel huizen kom je nog steeds een uitgebreide stenencollectie tegen. Vroeger werden de stenen aanbeden als goden en geesten. De steen werd gezien als de as van het wereldgebeuren, verbonden met alle levenskrachten. Zulke stenen met de naam van oude goden erop zijn bijvoorbeeld de steen van Perkunas of de duivelssteen. In het regionale park Talsi in Letland worden excursies aangeboden waar gasten kennis kunnen maken met dergelijke stenen.

Taal

In Estland wordt Ests gesproken, dit is net als het Fins een Fins-Oegrische taal. Lets en Litouws zijn Indo-Europese talen die samen met het uitgestorven oud-Pruisisch een aparte Baltische taalgroep vormen. De talen in de Baltische landen worden in het Latijnse schrift geschreven. Naast de officiële landstaal, spreken veel mensen Russisch, in de steden wordt steeds meer Engels gesproken. Toch wordt het op prijs gesteld als je een paar woorden in het Ests / Lets / Litouws kunt zeggen.

Hallo: tere / sveiki / labas (sveikas)
Hoe gaat het: kuidäs kasi käeb? / Ka jums klájas? / kaip reikalai
Goed/uitsteken: väga hästi / loti labi / gerai (labai gerai)
Hoe heet je?: kuidas teie nimi on? / ká jús sauc? / kuo jus vardu?
Mijn naam is… : minu nimi on…/ mani sauc…/ mano vardas…
Waar kom je vandaan?: kust sina pärit olet? / no kurienes jús esat? / is kur jus?
Ik kom uit…: ma olen pärit…/ es esmu no…/ aš atvykau
Nederland / België : Hollandist/ Belgiast ; Niderlande / Belgijas ; Olandijos/ Belgijos
Tot ziens: head aega / uz redzëšanoslatá / viso gerai
Ja/nee: jah/ei ; já/né ; taip/ne
Alstublieft/dank u wel: palun/tänan ; lùdzul/paldies ; prašom/aciú

Communicatie

Post van Estland, Letland en Litouwen naar de Benelux doet er ongeveer vijf dagen over. 
Internationaal bellen is geen probleem en kan vanuit een telefooncel of op het postkantoor. Hiervoor heb je telefoonkaarten nodig die je bij het postkantoor of in een kiosk kunt kopen. Bellen vanuit een hotelkamer is altijd duurder. Het internationale landennummer van Estland is 00372; van Letland 00371; van Litouwen 00 371; van Nederland 0031 en van België 0032. Ook mobiel bellen is geen probleem. Informeer voor vertrek bij je provider naar de mogelijkheden en kosten. 
Er zijn overal internetcafés en sommige zijn 24 uur per dag geopend.

Electriciteit

De netspanning in de Estland, Letland en Litouwen is 220 volt. Er kunnen korte momenten van stroomuitval en schommelingen in stroomsterkte voorkomen, een adapter is dan handig. Het Europese model stekker is overal te gebruiken. Kijk voor meer informatie over voltage en gebruikte stekkers op de website van www.kropla.com.

Fooien

In toeristencentra, vooral in de binnensteden van de hoofdsteden, is het gebruikelijk een fooi te geven tussen de vijf en tien procent van het uitgegeven bedrag. 
Bedelen komt niet echt voor. De enkele bedelaar die je in de oude binnensteden ziet, lijkt eerder een onderdeel van het stadsdecor te zijn. Bij kerken tref je wel oude vrouwtjes die om aalmoes vragen.

Fotografie

Het is verstandig om terughoudend te zijn bij het fotograferen van militairen, militaire objecten en grensovergangen. 

Geldzaken

De nationale munteenheid in Estland is de kroon (EEK) die weer onderverdeeld is in 100 senti. Er zijn munten van 10, 20 en 50 senti en 1 en 5 kroon. Daarnaast zijn er briefjes van 2, 5, 10, 25, 50, 100 en 500 kronen. Voor één euro ontvang je 15,65 kroon.

De nationale munteenheid van Letland is lats (LVL) die weer onderverdeeld is in 100 santimi. Er zijn munten van 1, 2, 5, 10, 20 en 50 santimi, 1 lats, 2 lati en 100 lats. Daarnaast zijn er briefjes van 5, 10, 20, 50, 100 en 500 latu. Voor één euro ontvang je 0,70 lats.

De nationale munteenheid in Litouwen is de litas (LTL) die weer onderverdeeld is in 100 centas. Munten zijn er van 1, 2, 5, 10, 20 en 50 centas. Daarnaast zijn er briefjes van 10, 20, 50, 100, 200 en 500 litu. Voor één euro krijg je 3,45 litu. 

Alle drie de valuta zijn gebonden aan de euro.

Contante euro’s kun je wisselen in hotels, op luchthavens, in wisselkantoren (vaak ook na kantooruren geopend) en in bus- en treinstations. In de steden kun je bijna overal pinnen. Uiteraard is het altijd handig ook wat contante euro's achter de hand te hebben. Creditcards worden geaccepteerd in hotels, restaurants, winkels en banken.
Banken zijn van maandag tot en met vrijdag van 9.00 tot 16.00 uur geopend. Wisselkantoren van maandag tot en met vrijdag van 9.00 tot 18.00 uur, op zaterdag van 9.00 tot 15.00 uur, sommige zijn op zondag open en het komt ook voor dat wisselkantoren 24 uur per dag geopend zijn.

Tijdsverschil

In de Estland, Letland en Litouwen is het in de winter en zomer één uur later dan in de Benelux.

Veiligheid

Over het algemeen hoef je je in de Estland, Letland en Litouwen niet onveilig te voelen. Maar ook hier lopen zoals overal ter wereld kleine criminelen rond. Het is daarom verstandig om op je eigendommen te letten en mensen niet de gelegenheid te geven je spullen te stelen. Dat geldt vooral op drukke plaatsen als markten en stations. Westerse auto’s zijn in het hele voormalige Oostblok geliefd bij criminelen. Een stuurslot voor auto of caravan is, net als overal in Europa, aan te bevelen. Parkeer je auto zo veel mogelijk op een beveiligd parkeerterrein of bij je hotel.
Geld en belangrijke papieren kun je beter op je lichaam dragen, bijvoorbeeld in zakjes aan de binnenkant van je kleding of in een geldbuidel. Stop een niet te veel geld in je portemonnee zodat je niet alles kwijt bent als je zakken gerold worden. Draag foto- en filmapparatuur in een tas of rugzak, en loop niet te koop met sieraden. Maak kopieën van belangrijke reisdocumenten zoals het paspoort, visa, vliegtickets en verzekeringspapieren. Je kunt deze gegevens ook scannen en naar je eigen mailadres sturen zodat je er in elk willekeurig internetcafé over kunt beschikken.

Voor actuele informatie over de veiligheid in de Estland, Letland en Litouwen kun je je wenden tot het ministerie van Buitenlandse Zaken, algemene informatie: tel. 070-3486789; voor reisadviezen: tel. 070-34847600 of website: www.minbuza.nl. Ook op de website van het Belgische ministerie van Buitenlandse Zaken www.diplomatie.be vind je nuttige reisadviezen.

Winkelen en openingstijden

De winkelcentra in de steden zijn meestal zeven dagen per week geopend van 10.00 tot 22.00 uur. Markten zijn meestal tot in de namiddag geopend, maar ’s ochtends is de drukste tijd. Musea openen hun deuren ’s ochtends om tien of elf uur en sluiten om vijf of zes uur. De meeste musea zijn op maandag gesloten, maar sommige ook op dinsdag.
In Estland zijn de postkantoren over het algemeen geopend van maandag tot en met vrijdag van 9.00 tot 17.00 of 18.00 uur, op zaterdag van 9.30 uur tot 15.00 uur. In de hoofdstad Tallinn is het hoofdpostkantoor langer geopend: maandag tot en met vrijdag van 8.00 uur tot 20.00 uur en op zaterdag van 8.00 uur tot 18.00 uur. In de Letse hoofdstad Riga is het hoofdpostkantoor zelfs 24 uur per dag geopend. Postkantoren in Vilnius (Litouwen) zijn door de week open van 7.00 tot 19.00 uur en op zaterdag van 9.00 uur tot 16.00 uur.